Vertrouwen en integriteit: Sir Don McCullin over de waarden die hem hebben gevormd

Dons iconische portret van een Amerikaanse soldaat in shellshock ging de wereld rond, maar in diezelfde periode stuitte hij ook op een man die door zwaar hoofdletsel op sterven lag. "Op een dag in Vietnam zag ik een soldaat met kogels in zijn gezicht," zegt hij. "Ik had de kans om waarschijnlijk een van de meest uitzonderlijke portretten ooit te maken, maar het was niet juist om te doen. Als ik kijk naar iemand die op sterven ligt, moet ik die persoon vertrouwen. Deze man voerde een doodsstrijd. Hij kon niet meer praten, maar zijn ogen spraken boekdelen: "Doe het niet." En ik heb de foto dan ook niet gemaakt. Het doet er niet toe dat ik mogelijk een van de beste portretten ooit had kunnen maken. Fotografie behoort niet toe aan één persoon. In welke situaties je ook terechtkomt, je moet je keuzes altijd naar eer en geweten maken."

Don heeft talloze conflicten, rampen en het bijbehorende stille leed op de gevoelige plaat vastgelegd, zoals de Vietnamoorlog, de onlusten in Noord-Ierland, de Rode Khmer in Cambodia, het Israëlisch-Palestijns conflict en de aidsepidemie in Afrika. Een eerlijke en menselijke aanpak tijdens het fotograferen is nog belangrijker als mensen op hun kwetsbaarst zijn.

Volgens Don vereist fotojournalistiek in dergelijke omstandigheden een bepaalde emotionele betrokkenheid. Hij vindt dat elke fotograaf in traumatische situaties zijn eigen grenzen van het toelaatbare moet stellen om zichzelf op een later moment recht in de spiegel aan te kunnen kijken. In de vaak afschuwelijke omstandigheden ging Don naar eigen zeggen altijd voorzichtig en soms zelfs ietwat evangelisch te werk om zo het leed op een gevoelige manier onder de aandacht te brengen. Zijn insteek was nooit om een situatie anders af te schilderen dan deze in werkelijkheid was of ervan te profiteren.

"Gevoelig zijn is een van de belangrijkste eigenschappen die je kunt hebben," zegt hij. "Als je dat niet bent, dan moet je die camera laten liggen, dan stap je niet op het vliegtuig en dan moet je je niet tussen stervende en verminkte mensen begeven."

Een dergelijk gevoel van verantwoordelijkheid is terug te zien in de langzame aanpak die de fotojournalist neemt bij het leren kennen van zijn onderwerpen, als de tijd dat toelaat. "Jaren geleden maakte ik een reeks over daklozen in Engeland," zegt Don. "In mijn eerste week in de buurt van de daklozen had ik mijn camera helemaal niet meegenomen. Pas in de tweede week nam ik een camera mee. Ik haalde 'm onder mijn lange jas vandaan en nam voorzichtig een aantal foto's. Er ontstond reuring onder de mensen en ik had het gevoel dat ik ieder moment een klap kon krijgen, maar dat gebeurde niet."

Hij is er stellig van overtuigd dat fotografie een vorm van diefstal is: "Je moet jezelf overtuigen dat je iets steelt wat niet van jou is. Je steelt in feite beelden van andere mensen." Deze ideologie heeft zijn werk in de loop der jaren gevormd. Hij houdt rekening met de mensen in zijn werkomgeving en kent zijn eigen grenzen. De laatste wens van de stervende man in Vietnam respecteren is daar een goed voorbeeld van.