Openhartige gesprekken: Hassan Hajjaj en Eliška Sky

Picasso en Monet, Stephen Shore en Richard Avedon hebben allemaal één ding gemeen: ze hebben stuk voor stuk hun eigen stijl. Maar hoe ontwikkel je een eigen stijl? En wanneer bereik je het punt waarop die stijl je juist belemmert?

Het portfolio van visueel kunstenaar en Canon Ambassador Eliška Sky is tot de nok toe gevuld met kleuren en creatieve concepten. Tijdens haar carrière, die al 13 jaar omspant, heeft ze veel persoonlijke en commerciële opdrachten gehad met opvallende en speelse resultaten die vaak commentaar leverden op belangrijke kwesties, zoals klimaatverandering en diversiteit.

Vandaag gaat ze in gesprek met collega-kunstfotograaf en Canon Ambassador Hassan Hajjaj. Hassan pendelt al sinds zijn jeugd tussen Marokko en Londen. Gedurende zijn carrière van dertig jaar heeft hij vrolijke foto's gemaakt die het beste kunnen worden omschreven als een combinatie van documentaire-, portret- en modefotografie met setontwerp. Ze bevatten vaak personages met een unieke stijl die hij op straat tegenkomt. Zijn werk werd tentoongesteld in het British Museum en het V&A in Londen, in het Brooklyn Museum en in het Los Angeles County Museum of Art. Hij heeft niet alleen de ideale balans tussen kunst en commerciële opdrachten gevonden, maar heeft ook een herkenbare stijl ontwikkeld.

De twee fotografen hadden een virtueel gesprek waarbij ze diverse onderwerpen aansneden, waaronder het ontwikkelen van een eigen stijl en het vinden van de balans tussen commercieel en artistiek werk.

Eliška: Het is me een genoegen om met je te praten. Ik ben dol op je werk, je kleurgebruik en hoe je patronen combineert. Kleur speelt ook een grote rol in mijn werk. Ik weet dat je bent opgegroeid in Marrakesh en Londen. Heeft dit invloed gehad op dit aspect van je werk?

Hassan: Als ik maar op één van deze twee plekken had gewoond, had ik dit werk nooit gehad. Door mijn jeugd in Marokko heb ik de juiste handvatten en tradities meegekregen, en begrip van mijn land en cultuur. Londen draaide om ontdekkingen, om het vinden van nieuwe dingen, het ontmoeten van nieuwe mensen, invloeden van muziek, kunst, mode en film.

Eliška: Ik heb gelezen dat er in jouw jeugd veel studiofotografen in Marrakesh waren waarvoor je je moest uitdossen. Klopt dat?

Hassan: Ja, er waren fotostudio's met thema's, zoals het strand in de zomer, een plastic raceauto, eentje waarbij je je verkleedde als cowboy... Mijn studiofotografie is daarvan afgeleid.

Eliška: Je geeft je foto's altijd een eigen omlijsting, of je gebruikt patronen als omlijsting. Eerst dacht ik dat die lijsten uit telkens dezelfde afbeelding bestaan, maar later besefte ik dat je de lijsten uit verschillende voorwerpen en producten maakt. Wat is de betekenis van de voorwerpen die je in je lijsten verwerkt?

Hassan: Mijn vroege werk, van 1991 tot halverwege de jaren 90, werd 'Graffix from the Souk' genoemd. Het idee was om allerlei Arabische producten te verzamelen waarmee ik in Marokko was opgegroeid om ze te fotograferen. Ik printte ze op canvas zodat het op een combinatie van een foto en een schilderij leek. Hierna maakte ik mijn installatie 'The Salon'. Die bevatte dingen uit mijn cultuur die als 'cool' konden worden bestempeld, want als je in de jaren 80 zei dat je uit Marokko kwam, moesten mensen aan kamelen en tajines denken.

Eliška: Was het een westerse versie?

Hassan: Ja, maar die was gedateerd. Daarnaast heb ik oude schilderijen uit voorgaande eeuwen bekeken waarvoor speciale, sierlijke lijsten waren gemaakt. Ik wilde dat de lijsten van mijn foto's daar ook deel van zouden uitmaken. Daarnaast speelde het herhalende patroon ook een grote rol, zoals de mozaïektegels in Marokko. En soms speelde ik met de merken die bij de foto pasten. Zo gebruikte ik bij vrouwelijke modellen blikjes kippenvlees, omdat 'chick' in het Engels een seksistische benaming is voor een vrouw.

Hassan: Je moet oprechte passie hebben voor je werk.

Eliška: Precies. Ik bedoel, daar zou het om moeten draaien, toch? Jezelf presenteren via je werk.

Hassan: Klopt. Ik heb eerder commerciële opdrachten gekregen voor modefoto's en dan moest ik voor mezelf opkomen. Ik heb altijd gezegd: 'Als je modefoto's wilt, moet je een modefotograaf inhuren,' want ik weigerde altijd foto's te maken van modellen. Ik probeer juist echte mensen te fotograferen. Ik heb geen make-upartiest, geen haarstilist, niemand. Als je een modesessie wilt, ben je bij mij aan het verkeerde adres. Een modefotograaf weet waar hij mee bezig is en hoe dat wereldje werkt. Maar er zijn ook uitzonderingen, zoals tijdschriften en merken die hier begrip voor hebben, en dan beleef je dat geweldige moment.

Eliška: Ik las in je interviews dat je wilt dat mensen letterlijk in contact komen met je werk en het aanraken. Dat het niet zozeer een foto is, maar een belevenis.

Hassan: Ja, want zo word je ondergedompeld in het werk. En wanneer je daar bent, maak je er zelf deel van uit. Dan kijk je ernaar en besef je dat het een wegwijzer is, omdat jij er deel van uitmaakt.

Eliška: Dat klinkt geweldig. Je zei dat je werk vaak om empowerment draait. Je gebruikt alledaagse voorwerpen, gemaakt van goedkope materialen, maar je geeft ze een unieke draai. En je geeft macht aan de mensen omdat zij de 'rocksterren' van je foto's zijn.

Hassan: Klopt helemaal. 'My Rock Star'-serie. Als je het in de jaren 70 en 80 over rocksterren had, dacht iedereen aan een witte man met lang haar, een zonnebril, een leren jack en strakke zwarte broek, en een gitaar. Dat verstonden we vroeger onder rocksterren. Je gebruikt een woord en geeft het een nieuwe betekenis door ook boksers als rockster te bestempelen, of een buikdanseres. Ik speel met die woorden: bekende dingen die voor mij iets anders betekenen.

Vier jaar geleden begon ik een project hier in een Marokko. Ik voelde me egoïstisch omdat ik altijd alleen aan mijn eigen werk dacht. Daarom organiseerde ik een tentoonstelling ter ere van Marokkaanse fotografen. Nog voor ik begon met fotografie had ik veel vrienden die fotograaf waren en zij hebben me ermee geholpen. Ik bevind me nu in een fase en op een leeftijd waarbij ik iets terug wil doen en ook wil helpen zoals zij dat deden.

Eliška: Ik volg ook cursussen bij Canon – als onderdeel van het Canon Student Development Programme – en daar krijg ik veel feedback van. Ik bewonder graag het werk van anderen om te zien wat hun missie en visie is Dat deed wonderen voor mijn eigen creativiteit.

Hassan: Sommige mensen werken graag alleen, terwijl anderen juist graag praten. Dat ligt aan de persoonlijkheid en hoeveel tijd de fotograaf heeft. Ik werk zelf veel samen met andere fotografen.

Eliška: Je hebt een heel specifieke stijl. Heb je die stijl altijd al gehad of heb je die geleidelijk aan ontwikkeld?

Hassan: Ik heb altijd studiosessies gedaan om mensen vast te leggen. Ik liet me beïnvloeden door het feit dat ik maar drie foto's heb van mezelf toen ik tussen de 1 en 13 jaar oud was. [Hassan was 12 jaar toen zijn familie van Marokko naar Londen verhuisde.]

Ik heb geleerd dat je in je werk moet geloven. Je moet hard werken en de juiste hartstocht hebben. Als je valt, sta je weer op en geef je het niet op. Dat kan heel lang duren.

Eliška: Ik vind het ongelofelijk dat wanneer ik naar je werk kijk, ik weet dat het van jou komt. Je hebt een prachtige stijl. Ik vind het moeilijk om één stijl te gebruiken, omdat ik verschillende klanten en verschillende soorten opdrachten heb.

Hassan: Dat is iets wat je gaandeweg leert. Denk eens aan Keith Haring, bijvoorbeeld. Bij hem denk je vaak aan die specifieke stijl waar hij bekend om staat: de kleurrijke tekeningen. Als hij iets maakt dat nét iets anders is, en dat zal hij ook doen, want hij is immers een kunstenaar, dan zul je het niet herkennen als zijn werk. Maar alle verzamelaars willen alleen het werk kopen waar hij bekend om staat. Dat kan dodelijk zijn voor je kunst. Je moet uitkijken dat een specifieke stijl je op de lange termijn niet beperkt in je vrijheid. Als fotograaf ben ik een groot fan van zwart-wit fotografie, maar de meeste mensen kennen vooral mijn kleurrijke werk.

De jongere generatie vraagt me vaak: 'Hoe heb je het gemaakt?' Ik vraag dan wat ze precies verstaan onder 'het maken'. Ze zeggen dat ze graag beroemd willen worden, geld willen verdienen en allerlei tentoonstellingen willen hebben. Maar daar gaat het helemaal niet om. Denk aan wat je graag doet en laat je daardoor meevoeren.