Een andere kijk op de zee: het haaienproject wekt liefde voor de wetenschap

"Ze zijn al 400 tot 450 miljoen jaar op aarde. Om dat in context te plaatsen: dat is langer dan bomen..."

Haaien bestaan langer dan bomen. Zelfs als we niet verder lezen, hebben we vandaag waarschijnlijk allemaal iets geleerd. Maar een dag in het leven van professor Catherine Macdonald is zo fascinerend dat je waarschijnlijk de rest ook wilt lezen. Als assistent-onderzoekshoogleraar en directeur van het Shark Research and Conservation Program (SCR) aan de Rosenstiel School for Marine, Atmospheric, and Earth Science van de universiteit van Miami brengt ze regelmatig jonge ambitieuze wetenschappers oog in oog met tientallen soorten haaien.

Vorige maand nog werden Catherine en haar volledig vrouwelijke team van het SCR vergezeld door twaalf studenten en een team van Canon USA, waaronder Hannah Heath, bachelorstudente aan de Rosenstiel School van de universiteit of Miami, studentenfotograaf en Canon Fellow, toen ze zes haaien in de Biscayne Bay van Miami vingen en weer uitzetten. Maar dit is niks bijzonders voor het team, dat regelmatig jonge vrouwen en meisjes uitnodigt om deel te nemen aan het belangrijke initiatief genaamd FINS (Females in Natural Sciences; vrouwen in natuurwetenschappen). Deze studenten kijken niet passief toe, maar zijn de hele dag op het schip in de praktijk bezig met elke haai die wordt gevangen.

Het is de meest ongelooflijke kans op mentorschap, omdat ze, ondanks hun leeftijd van slechts 10 tot 17 jaar, het team kunnen helpen bij het opvissen van levende haaien uit de zee voor onderzoek en om ze te merken. "Ze helpen ons om de haai nat te houden tijdens het werk, essentiële metingen te verrichten, kleine weefselmonsters uit de vin af te nemen en de haaien te merken", legt Catherine uit. Het hele proces verloopt buitengewoon snel en Catherine vergelijkt het vaak met een pitstop in een Formule 1-race. De gelijkenissen zijn zeker gemakkelijk te zien. Gewoonlijk zijn er vijf tot zeven minuten nodig om de haai uit het water te halen, op het onderzoeksplatform op de achtersteven te leggen en alle benodigde gegevens te verzamelen.

Het team van Catherine werkt in perfecte harmonie en leert de studenten hoe ze de haai moeten positioneren en er zeewater overheen moeten pompen, zodat de haai kalm blijft en zich relatief comfortabel voelt. Samen controleren ze de haai op parasieten, nemen ze bloed- en weefselmonsters af en voeren ze echografieën uit op de twee baarmoeders van vrouwelijke haaien (ja, haaien hebben twee baarmoeders; een weetje dat in elke sociale situatie van pas komt). Tot slot wordt de haai gemerkt en weer uitgezet in zee. Het is een proces waarvoor je veel energie nodig hebt, en dat is nog zacht uitgedrukt, met name in het geval van een voedsterhaai van 90 kg, waarbij Catherine haar deskundigheid liet zien bij het hanteren van het dier tijdens het onderzoek. Het is belangrijk om op te merken dat deze minimaal invasieve monsters niet schadelijk zijn voor de haai en van essentieel belang zijn om ons begrip van hun biologie en ecologie te vergroten. En de snelheid waarmee het SCR-team werkt, is doelbewust om te zorgen dat elke vorm van stress voor de haai tot een minimum wordt beperkt.

Er is altijd een teamlid dat de hele procedure documenteert met een Canon EOS R5 C-camera, die naar behoefte kan schakelen tussen foto's en video's. De steun van Canon USA aan de Rosenstiel School van de universiteit van Miami is belangrijk, aangezien documentatie niet alleen nodig is om het werk van het team onder de aandacht te brengen, maar ook voor hun onderzoek. "We voeren momenteel onderzoeken uit waarin we kijken naar wat we 'dierlijke functionele morfologie' noemen. Met andere woorden: hoe is het lichaam van een dier gevormd en gebouwd? En wat kunnen we daaruit afleiden over hoe het dier functioneert in zijn omgeving?", verklaart Catherine. "Een foto van de vorm van het hoofd van een hamerhaai, van parasietenlaesies op de rug van een zwartpunthaai of van paringswonden kan ons meer inzicht bieden in de gezondheid en voortplanting van haaien, en hoe ze hun habitat gebruiken en welke functie deze heeft."

Voor de studenten is het enorm indrukwekkend om deel uit te maken van dit soort veldwerk. Het is niet alleen ontzettend cool om haaien van dichtbij te zien, maar deze jonge vrouwen en meiden hebben voldoende training gekregen om daadwerkelijk belangrijke taken te kunnen uitvoeren voor het verzamelen van gegevens die rechtstreeks bijdragen aan het huidige onderzoek van de universiteit van Miami. Dit is het soort sensatie dat ertoe doet, aangezien het nou juist het doel van FINS is om de volgende generatie vrouwelijke wetenschappers te laten zien dat dit werk iets is waartoe ze zeker in staat zijn, en het een roeping en beroep is dat absoluut geschikt is voor hen.

En Catherine begrijpt helemaal hoe ze zich zouden kunnen voelen bij het verkennen van een carrière in de wetenschap. "Mijn vakgebied heeft veel vooruitgang geboekt door inclusiever te zijn voor vrouwen en getinte mensen en ze meer ruimte te bieden. Hoewel de grote namen in mijn vakgebied over het algemeen veel minder divers zijn dan mijn huidige team van doctoraalstudenten", zegt ze. "Dus hoewel ik niet voor elke student alle obstakels kan wegnemen, wil ik wel een rol spelen bij het veilig en gastvrij maken van de mariene wetenschap voor iedereen."

Het Engelse gezegde luidt: "You can't be what you can't see". Als je niet weet dat mensen zoals jij een bepaald beroep kunnen uitoefenen, wordt het lastig om ernaar te streven. Het FINS-programma gaat echter nog een stap verder door ervaren vrouwelijke wetenschappers in staat te stellen om de volgende generatie met eigen ogen te laten zien waartoe ze allemaal in staat is. Niet door een aanpak met fluwelen handschoentjes of eindeloze inspirerende toespraken, maar puur door middel van de realiteit van werken als mariene wetenschapper. Wees overal op voorbereid. Sommige dagen vergen veel geduld ("we vertellen de middelbare scholieren dat we het met een reden hebben over 'vissen' in plaats van 'vangen'", glimlacht Catherine) en op andere dagen werk je non-stop omdat de ene na de andere haai opduikt in de buurt van het schip.

Maar één ding is zeker: Catherine en haar team hebben allemaal te maken met veranderende percepties, zowel over wie met haaien kan werken, als over haaien zelf. "Er zijn meer dan 530 soorten haaien op aarde", vertelt ze. "En veruit de meeste daarvan zijn niet zo groot. Ze voldoen niet echt aan het beeld van hoe een haai uitziet en laten ook goed hun kwetsbaarheid zien. Een deel van onze missie is om mensen de kans te geven om haaien op een andere manier te bekijken."