Fotografie voor jezelf

Wie ben je?

Dat lijkt altijd een makkelijke vraag, totdat je hem daadwerkelijk moet beantwoorden. Je moet er goed over nadenken en hebt veel zelfkennis nodig, maar de vraag is essentieel voor het begrijpen van je persoonlijke identiteit en kan je gevoel van eigenwaarde en geestelijke gezondheid ten goede komen. Veel mensen hebben een therapeut om hen bij te staan op hun emotionele reis. Maar wat als je je heel ongemakkelijk voelt bij het delen van je diepste gedachten? Of wat als je gewoon niet op deze manier communiceert?

Dr. Neil Gibson begrijpt dit heel goed. Hij is nu senior docent aan de Robert Gordon University School of Applied Social Studies. Als maatschappelijk werker heeft hij met veel kwetsbare kinderen en volwassenen gewerkt en hen geholpen bij de uitdagingen van het dagelijks leven. Het vaststellen van hun identiteit kan een belangrijke eerste stap zijn bij het omgaan met hun turbulente levens en de omstandigheden waarover ze geen controle hebben. Soms is dit echter niet eenvoudig, omdat alles, van taalbarrières tot neurodivergentie en trauma, invloed kan hebben op hoeveel (of hoe weinig) een persoon bereid of in staat is om te delen.

Dr. Gibson ontdekte de kracht van fotografie uit de eerste hand toen hij met asielzoekers in België werkte en hij zijn camera aan hen gaf om het leven in het asielzoekerscentrum vast te leggen. Hij verwachtte dat de resulterende foto's heel somber zouden zijn. "Maar alle foto's toonden de positieve kanten van het leven in het centrum. Dat was de eerste keer dat ik ontdekte hoe je fotografie kunt gebruiken om je situatie te verkennen."

Het idee om fotografie voor therapie te gebruiken is heel nieuw en Dr. Gibson heeft een reeks verschillende methoden onderzocht. "Je hebt fototherapie, waarbij therapeuten foto's gebruiken om mensen te helpen gevoelens en emoties te projecteren", legt hij uit. "Maar er is nog een andere methode die 'therapeutische fotografie' wordt genoemd en die wordt gebruikt in groepen met kwetsbare en moeilijk bereikbare mensen. De foto's vormen hun stem en helpen zelfvertrouwen en zelfredzaamheid op te bouwen." Op dat moment was de manier waarop het werd gebruikt vrij ongestructureerd, dus Dr. Gibson gebruikte zijn PhD-onderzoek als een kans om "mensen een aantal verschillende niveaus van hun leven te laten onderzoeken door middel van het maken van foto's. Ze beginnen met hun zelfbeeld en uiteindelijk staan ze stil bij de invloed die hun leefomgeving en de samenleving hebben op wie ze zijn." Hij geeft nu de eerste therapeutische fotografiecursus ter wereld aan coaches, therapeuten en maatschappelijk werkers. Maar wat houdt het in? En hoe helpt het?

Het biedt veiligheid

Dr. Gibson gebruikt therapeutische fotografie tijdens groepssessies en het is een ongelooflijk effectieve manier om te delen zonder dit spontaan ter plekke te moeten doen. "Tijdens de eerste oefening vraag ik mensen gewoon om een foto op hun telefoon of camera op te zoeken die ze leuk vinden en deze vervolgens te delen met de persoon naast hen en over die foto te vertellen. Dit voelt meteen vrij veilig aan: "Ik heb die foto gekozen; ik kies wat ik over die foto wil zeggen", legt hij uit. Het is de controle over het proces en niet in de schijnwerpers te hoeven staan waardoor iemand rustig kan vertellen over de foto die hij of zij heeft gekozen en die een aspect van zijn of haar identiteit weerspiegelt. Het is veel minder intimiderend dan iemand te vragen om aan de hele groep iets over zichzelf te vertellen, wat vaak standaard op het werk of tijdens andere voor de hand liggende gelegenheden gebeurt.

Het benadert voorzichtig moeilijke gevoelens

Vraag een groep om over hun emoties te praten en je krijgt gemengde resultaten. Het is over het algemeen niet iets wat mensen openlijk willen bespreken. Een oefening die Dr. Gibson regelmatig gebruikt is dat hij de groep vraagt om foto's te maken die zes verschillende emoties vertegenwoordigen. Een gevoel beeldend weergeven voelt op de een of andere manier makkelijker, ook al zijn de resultaten vaak heel persoonlijk. De afbeeldingen dienen als ijsbrekers voor gesprekken en moedigen de groep aan om inzichten in hun wereld en meningen over wat ze elders zien te delen. Dit heeft iets abstracts waardoor groepsleden zo veel of zo weinig kunnen zeggen als ze op dat moment nodig hebben. Hun foto's gaan nergens heen en zullen er zijn wanneer ze er klaar voor zijn.

Het verbindt mensen zonder druk uit te oefenen

Als je tien personen in een groep hebt die elkaar nog nooit eerder hebben ontmoet, zullen ze zich zelfbewust en onzeker voelen over wat ze moeten zeggen of doen. De oefeningen zijn echter zo ontworpen dat elke deelnemer ruimte krijgt om bij te dragen. "Het is zeer persoonsgericht", legt Dr. Gibson uit. "Het is ook fenomenologisch omdat je onderzoekt wie je bent en wat het betekent om jou te zijn en mensen te helpen om zichzelf beter te leren kennen. Je laat afbeeldingen aan anderen zien en je krijgt feedback, maar ook informatie over hoe zij met soortgelijke problemen zijn omgegaan. Er is veel dynamiek in zo'n groep." Dr. Gibson vraagt de groep vaak om foto's te maken over het thema 'Mijn veilige haven'. Hij herinnert zich een groep waarin meerdere mensen foto's deelden van gesloten gordijnen. "Het leidde tot een gesprek over 'wat als?' Wat als ik zie dat je gordijnen dichtzitten? Wat wil je dat ik dan doe?" De groep heeft vervolgens samen nagedacht over nuttige en ondersteunende strategieën.

Het plaatst jezelf in de context van je eigen leven

Foto's vertellen verhalen. Het staat dus buiten kijf dat beelden die je met anderen deelt in een therapeutische omgeving je zullen helpen om je leven vanuit verschillende perspectieven te zien. "Je kunt nadenken over hoe mensen jou als persoon interpreteren in een bredere samenleving", legt Dr. Gibson uit. "En in toekomstige oefeningen ga je je levensverhaal bekijken." Dit doen we bijvoorbeeld door meerdere foto's te maken op een doorsnee dag uit je leven en vervolgens stil te staan bij die routine. Voor een andere oefening fotografeer je iets dat je echt niet leuk vindt en beargumenteer je waarom dit verbannen zou moeten worden van de aarde. De daaropvolgende gesprekken kunnen je veel over jezelf vertellen.

Naast het geven van zijn postdoctorale opleiding in therapeutische fotografie heeft Dr. Gibson deze technieken met een groot aantal groepen en individuen in zijn eigen praktijk gebruikt. Tijdens de pandemie begeleidde hij een online groep voor mensen die een dierbare aan het virus hadden verloren "om de impact op hun identiteit te onderzoeken en mensen tijd voor zichzelf te laten nemen." Hij heeft ook gezien dat mensen met verslavingsproblemen, langdurige ziekte, mantelzorgers en jonge autistische volwassenen baat hebben bij therapeutische fotografie. "Een van de onderliggende doelen is empowerment. Het gaat over het samenbrengen van mensen die zich meestal gemarginaliseerd voelen of geen stem hebben op andere gebieden. Breng mensen dus bij elkaar om ze een stem te geven door middel van fotografie." Maar hij benadrukt dat het nuttig kan zijn voor "iedereen die van fotografie houdt en interesse heeft in zelfverkenning".

Het certificaat voor therapeutische fotografie van Dr. Gibson kan uitsluitend worden verkregen via de Robert Gordon University. Het aantal is echter beperkt. Hij heeft ook een populair boek geschreven over het onderwerp: Therapeutic Photography: Enhancing Self-Esteem, Self-Efficacy and Resilience. Dit kan worden gekocht of besteld via je favoriete boekhandel.